Երկուշաբթի, 1 Մարտի 2021 13:49

Արմինֆո. Միջուկային ոլորտը Հայաստանի տնտեսական զարգացման, էներգետիկ անվտանգության և տնտեսության էներգաարդյունավետության բանալին է։ Այդ մասին ասվում է ՄԱԿ-ի Էներգետիկայի հարցերով ազգային փորձագետ Արա Մարջանյանի հոդվածում ։

 

Նշենք, որ 2019 թվականին ՀԱԷԿ-ում արտադրվել է շուրջ 2 մլրդ կիլովատտ ժամ՝ ընդհանուր տարեկան 6 մլրդ կմ արտադրության դեպքում: նախորդ տարվա տվյալներով, առաջին 9 ամիսների ընթացքում ատոմակայանը մշակել է շուրջ 1,75 մլրդ կիլովատ:ժամ: 2021 թվականի հունվարի 14-ին Հայաստանի կառավարությունն ընդունել է մինչեւ 2040 թվականը էներգետիկայի զարգացման ռազմավարությունը: Ռազմավարության 3-րդ կետն ասում է, որ Հայաստանը պետք է ատոմային բաղադրիչ ունենա իր արտադրող հզորություններում: Այսպիսով, ատոմակայանի շահագործման ժամկետը 2026 թվականից հետո երկարացնելու խնդիրը գերակա խնդիր է, և դա հստակ ամրագրված է ՀՀ կառավարության որոշմամբ։

 

"Հայաստանը Հարավային Կովկասի միակ երկիրն է, որտեղ առկա է գեներացնող հզորությունների ավելցուկ, եւ այն կարող է էլեկտրաէներգիա արտադրել եւ արտահանել հարեւան բոլոր երկրներ։ 2009 թվականին դիտարկվում էր գրավիչ գներով տարեկան 1,5 մլրդ կիլովատ-ժամ էլեկտրաէներգիա արտահանելու հնարավորությունը ՝ ի հավելումն 1,5 մլրդ կիլովատ-ժամ էլեկտրաէներգիայի, որը մատակարարվում է Իրան: Բայց, ցավոք, այդ նախագիծն այն ժամանակ չիրականացվեց։ Ապագայի տեսանկյունից պետք է վերանայել տարածաշրջանից Հայաստանի էներգետիկ-տրանսպորտային  մեկուսացման քաղաքականությունը և վերականգնել նրա դերը որպես էլեկտրաէներգիայի տարածաշրջանային մատակարար, և ես ուզում եմ հիշեցնել, որ ԽՍՀՄ գոյության վերջին 30 տարիներին Հայաստանը Հարավային Կովկասի էներգետիկ յուրատեսակ հանգույց էր", - նշում է փորձագետը։

 

Նրա խոսքով ՝ Հայաստանի համար ատոմային էներգետիկայի այլընտրանքի բացակայությունը շատ կարեւոր է եւ երբեմն այնքան էլ հստակ չի ընկալվում հանրության կողմից։ Հաշվի առնելով Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը և առաջնային էներգակիրների ապահովման հետ կապված իրավիճակը ՝ ոչ մի այլ գեներացիա չի կարող ծածկել էներգացանցերում բազային ծանրաբեռնվածությունը ։ Իսկ երաշխավորված հզորության տեսանկյունից վերականգնվող էներգիայի աղբյուրները, ինչպիսիք են արևը և քամին, չեն կարող լինել ԱԷԿ-ի այլընտրանքը, քանի որ դրանք չեն կարող երաշխավորել իրենց արտադրությունը տարվա ընթացքում", - ասում է Արա Մարջանյանը։

 

Ինչ վերաբերում է նոր ատոմակայանին, ապա, ինչպես նշել է Արա Մարջանյանը, դա նույնպես ռազմավարության պահանջ է: Դրույթներից մեկն այն է, որ Հայաստանը պետք է պահպանի իր գեներացնող հզորությունների եռաբաղադրիչ կառուցվածքը և անպայման ունենա ատոմային բաղադրիչ։ Դա նշանակում է, որ վաղ թե ուշ Հայաստանը պետք է ձեռնամուխ լինի նոր ատոմակայանի կամ ատոմակայանի հին հարթակում նոր բլոկի կառուցմանը ։ "Քայլեր են ձեռնարկվում, ցավոք, ոչ այնքան ինտենսիվ ։ Հայաստանը փորձել է ներդրողների համաշխարհային կոնգրես հրավիրել Հայաստանում նոր ԱԷԿ-ի կառուցման համար ։ Ցավոք, այն ժամանակ ծանր վթար էր տեղի ունեցել ճապոնական Ֆուկուսիմա ԱԷԿ-ում, որից հետո Հայաստանում նոր ԱԷԿ-ի կառուցման հարցն առկախվել է  ներդրողների շահագրգռվածության բացակայության պատճառով։ Սակայն Հայաստանը շարունակում է համարել, որ այդ հարցը փակված չէ ։ Որոշակի քայլեր են ձեռնարկվում նոր ԱԷԿ-ի հնարավոր կառուցման համար, առաջին հերթին, հայ մասնագետներին արդեն հայտնի եւ աշխարհում իրեն դրսեւորած, ռուսական "ՎՎԷՌ" տիպի ռեակտորների հիման վրա: Դրանք շատ հուսալի եւ հեռանկարային ռեակտորներ են, որոնք լայնորեն օգտագործվում են ամբողջ աշխարհում", - նշել է փորձագետը։

 

Հիշեցնենք, որ 2021 թվականին Հայաստանում նշում են ատոմային ճյուղի 55-ամյակը։ 1966թ. սեպտեմբերի 17-ը դարձավ երկրի ատոմային ճյուղի պատմության մեկնարկը: Հայկական ԽՍՀ կառավարության նախաձեռնությամբ ԽՍՀՄ  մինիստրների խորհրդի հետ համատեղ որոշում կայացվեց Հայաստանում առաջին ԱԷԿ - ի կառուցման մասին: Ամբողջ նորմատիվ բազան ստեղծվել է զրոյից. Հայկական ԱԷԿ-ի նախագիծը խորհրդային ատոմագետների եզակի տեխնոլոգիական լուծումն էր։ Սա առաջին ատոմակայանն էր սեյսմաակտիվ շրջանների համար։ Նրա օրինակով այսօր ողջ աշխարհում նախագծվում են սեյսմավտանգ շրջաններում կայաններ։ Հայկական ԱԷԿ – ի 1-ին էներգաբլոկը շահագործման է հանձնվել 1976 թվականի դեկտեմբերի 25-ին, իսկ 2-ը՝  1980 թվականի հունվարի 5-ին: Այսօր ՀԱԷԿ-ը տալիս է երկրի ողջ էլեկտրաէներգիայի ավելի քան մեկ երրորդը և ապահովում է էներգետիկ անվտանգությունը եւ անկախությունը: Հայաստանի ատոմային ճյուղը զարգացել է երկրի գիտական կենտրոնների եւ ճյուղային ձեռնարկությունների շնորհիվ ՝ Էներգետիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտ, ՀՀ կառավարությանն առընթեր միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտե, ԱԷԿ շահագործման հայկական գիտահետազոտական ինստիտուտ, Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան եւ այլն:

Ատոմային ճյուղը չի սահմանափակվում էներգետիկայով և թույլ է տվել տեխնոլոգիաներ կիրառել այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են բժշկությունը, տիեզերքը, գյուղատնտեսությունը ։ Մասնավորապես, Հայաստանում ակտիվորեն զարգանում է միջուկային բժշկությունը. վերջին մի քանի տարիների ընթացքում երկրում սկսվել է իզոտոպների մշակում, առաջին անգամ անցկացվել է առաջին պոզիտրոնային - էմիսիոն տոմոգրաֆիան, հաջողությամբ իրականացվում է վահանաձեւ գեղձի քաղցկեղի բուժումը: Այդ ուղղությամբ աշխատանքներ են տանում Ա.Ալիխանյանի անվան ազգային գիտական լաբորատորիան,  Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնը,  Ռադիոակտիվ իզոտոպների կենտրոնը, Երեւանի միջուկային բժշկության կենտրոնը: