Երեթշաբթի, 5 Ապրիլի 2022 19:45

Արմինֆո.Էներգաշուկայի ազատականացման արդյունքում Հայաստանում սպառողները կարող են իրենք ընտրել մատակարարին և էլեկտրաէներգիա գնել պայմանագրով սահմանված գնով։ Այդ մասին ապրիլի 5-ին հայտարարել է Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի նախագահ Գարեգին Բաղրամյանը՝ "էլեկտրաէներգիայի շուկայի եւ առեւտրի ազատականացում" ծրագրի շնորհանդեսի շրջանակում լրագրողների հետ զրույցում։

 

ՀԾԿՀ ղեկավարը հիշեցրել է, որ փետրվարի 1-ից գործարկվել է էլեկտրոնային առեւտրային հարթակ, ինչը թույլ է տալիս հասնել շուկայի որոշակի ազատականացման: Ընդ որում, ինչպես նշել է Բաղրամյանը, ոլորտի պատասխանատուները շարժվում են փոքր քայլերով, որպեսզի հնարավորինս նվազեցնեն ռիսկերը շուկայի մասնակիցների եւ սպառողների համար, քանի որ բոլոր կարգավորումները նոր են, եւ կարող են առաջանալ որոշակի խնդիրներ, որոնք լուծվում են գործընթացում:

 

Ինչպես պարզաբանել է կարգավորչի ղեկավարը, գոյություն ունեն 2022 թվականի համար սահմանված անցումային դրույթներ. օրինակ, արտադրող կայաններին կթույլատրվի շուկա մտնել շատ սահմանափակ քանակությամբ: Իսկ սպառողներին հնարավորություն է ընձեռվել ինքնուրույն ընտրել իր համար շահավետ մատակարարի։ "Մենք արդեն ունենք "առաջին ծիծեռնակներ". 1-2 սպառողներ արդեն դուրս են եկել "Հայաստանի էլեկտրական ցանցերի" (ՀԷՑ) կարգավորման ոլորտից։ Մեկ սպառող ընտրել է մատակարարին և էլեկտրաէներգիա է գնում անմիջապես նրանից՝ չկարգավորվող սակագներով։ Մյուսն ստացել է որակյալ սպառողի կարգավիճակ և ինքնուրույն է մասնակցում այդ էլեկտրոնային հարթակում էլեկտրաէներգիայի ձեռքբերմանը", - ասել է նա։ Ինչպես պարզաբանել Է Բաղրամյանը, "որակյալ սպառող" կարգավիճակը ենթադրում է մի խաղացողի, ով մեծածախ շուկայում ինքնուրույն սուբյեկտ է, կարող է ընտրել էլեկտրաէներգիա արտադրողին եւ նրա հետ պայմանագրային հարաբերությունների մեջ մտնել:

 

Արդյունքում, ըստ Բաղրամյանի, ՀԷՑ-ի երկու ֆունկցիոնալ ուղղություններից՝ բաշխում ու վաճառք, վերջինս լիովին ազատականացված է։ 6 ընկերություններ արդեն ստացել են էլեկտրաէներգիայի մատակարարման լիցենզիա։ Նրանք կարող են իրենք իրենց սպառողներին գտնել և իրացնել "ապրանքը" պայմանագրային հիմունքներով՝ չկարգավորվող սակագներով։ Սպառողների նկատմամբ նույնպես որոշակի պահանջներ կան. նրանք պետք է օգտագործեն 220-110 վոլտ լարում, իսկ տարեկան սպառումը պետք է կազմի ավելի քան 1 մլն կՎտ/ժամ:

 

Դրա հետ մեկտեղ, ինչպես ընդգծել Է կարգավորիչի ղեկավարը, "Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր" ընկերության համար էլեկտրաէներգիայի շուկայի ազատականացումը անհանգստության առիթ չէ, քանի որ բաշխիչ գործառույթը կվերապահվի նրան: Իսկ ահա վաճառքի ոլորտում ընկերության համար մրցակիցներ են հայտնվում:

 

MLET ծրագրի մասին

2019 թվականի դեկտեմբերի 19-ին ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարի պաշտոնակատար Գարեգին Բաղրամյանը և ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության (USAID) Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով փոխտնօրեն Բրոք Բիրմանը քննարկել են էլեկտրաէներգիայի շուկայի ազատականացման և առևտրի հնգամյա ծրագիրը (Market Liberalization and Electricity Trade Program - MLET), որի շրջանակներում նախատեսվում է էլեկտրաէներգետիկ շուկայի ազատականացում, նոր մեխանիզմների և ինստիտուտների ներդրում, միջպետական առևտրի հետ կապված հարցերի կարգավորում, օրենսդրական դաշտի բարեփոխում:

 

Ս. թ. սեպտեմբերի 29-ին Երևանում տեղի ունեցավ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության (USAID) կողմից այդ աշխատանքներին ներգրավված մասնագետների հետ համատեղ պատրաստված MLET ծրագրի շնորհանդեսը, որը Հայաստանին ավելի վաղ տրամադրել էր 8.5 մլն դոլարի չափով դրամաշնորհ: Ինչպես Արմինֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում նշել է փոխնախարար Հակոբ Վարդանյանը, էլեկտրաէներգիայի ազատ շուկան կարող է դրդել արտադրության ոլորտում ներդրումների ներգրավման գործընթացին, որոնց լիցենզիաները ազատականացվեն առանց գնման երաշխիքների: Դա կստեղծի ավելի մրցակցային եւ բաց շուկա։ Նա նշել է, որ ազատականացումը ոչ մի կերպ չի ազդի հայկական էլեկտրաբաշխիչ ցանցերի ներդրումային ծրագրերի վրա, որոնք ձեռնամուխ են եղել դրանց լուրջ արդիականացմանը, քանի որ մարժայի փոփոխություն չի ենթադրում: Կփոխվի միայն էլեկտրաէներգիա արտադրողի և գնորդի միջև փոխգործակցության մոդելը և չի անդրադառնա "Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր" ընկերության շահերին, որը ձեռնամուխ է եղել 720 մլն դոլարի արդիականացման ներդրումային ծրագրին։

 

Ինչ վերաբերում է էլեկտրաէներգիայի արտահանման շուկայի ազատականացմանը, ապա այստեղ, փոխնախարարի խոսքով, կան բազմաթիվ խնդիրներ, որոնք կարգավորման կարիք ունեն։ Մասնավորապես, եթե Վրաստանը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում, ապա Հայաստանը պետք է անջատի իր տարածքի "կղզյակ" էլեկտրամատակարարումը՝ Տավուշում կամ Լոռիում։ Զուգահեռ ռեժիմով աշխատելու հնարավորություն չկա, ինչը որոշակի խոչընդոտներ է ստեղծում։ Բայց դա չի նշանակում, որ այդ աշխատանքն անհնար է, Հայաստանն աշխատում է Վրաստանի հետ այդ ռեժիմներում, և մեկ կամ երկու տարին մեկ գործընթացը իր շարունակությունն է գտնում։ Զուգահեռ ռեժիմը կարող է գործարկվել 2023-2024թթ., երբ ավարտվի Իրան-Հայաստան և Հայաստան-Վրաստան ԷՀԳ շինարարությունը։

 

2022 թվականի փետրվարից մեկնրակել է Հայաստանի էներգետիկ շուկայի մի մասի ազատականացումը։ Ինչպես հայտարարել է ՀԾԿՀ ղեկավարը, պետության կողմից նախկինում փոքր ՀԷԿ-երին (15 տարի ժամկետով) տրամադրված էլեկտրաէներգիայի պարտադիր գնման երաշխիքը նոր պայմաններում չի աշխատելու: "Նրանք ազատ կլինեն միանալ շուկայական առեւտրի էլեկտրոնային պլատֆորմին եւ առեւտուր իրականացնել առեւտրի բոլոր կանոններին համապատասխան", - պարզաբանել Է Բաղրամյանը:

 

Մայիսի 1-ից, "Էներգետիկայի մասին" օրենքում կատարված փոփոխությունների համաձայն, լիցենզիաները կտրամադրվեն առանց քվոտավորման եւ համապատասխան պետական երաշխիքների, սակայն՝ ավելի պարզ սխեմայով: Այնուհետև, միանալով էլեկտրոնային հարթակին, տվյալ տնտեսվարող սուբյեկտները կկարողանան իրականացնել արտադրվող էլեկտրաէներգիայի մեծածախ վաճառք։