Երկուշաբթի, 25 Հուլիսի 2022 10:43

Արմինֆո. Մոսկվայի եւ Թեհրանի միջեւ նոր էներգետիկ գործարքը, առաջին հերթին, ուղղված է ասիական շուկաներ ածխաջրածինների մատակարարումների ավելացմանը, որտեղ էներգակիրների նկատմամբ պահանջարկը տարեցտարի աճում է: ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում այդպիսի կարծիք է հայտնել էներգետիկ անվտանգության հարցերով փորձագետ, քաղաքական գիտությունների դոկտոր Վահե Դավթյանը։

 

Նրա խոսքով ՝ հատկապես կարեւոր է առանձնացնել հեղուկացված բնական գազի նկատմամբ պահանջարկը, որն այսօր աշխարհում հասնում է 4 տոկոսի, իսկ ասիական շուկաներում ՝ տարեկան մինչեւ 6-7 տոկոսի: Այդ միտումը շատ կարեւոր է՝ հասկանալու համար Մոսկվայի և Թեհրանի խորքային նպատակադդրումները, որոնք այսօր միտված են ոչ այնքան երկնագույն վաառելիքի կոնվենցիոն, այսինքն, խողովակաշարային մատակարարման ավելացմանը, որքան ՀԲԳ շուկայի զարգացմանը:

 

Նշենք, որ ռուսական "Գազպրոմը" եւ Իրանական ազգային նավթային ընկերությունը (NIOC) հուլիսի 19-ին փոխըմբռնման հուշագիր են ստորագրել ռազմավարական համագործակցության վերաբերյալ, որը նախատեսում է Իրանի գազի եւ նավթի հանքավայրերի մշակում, բնական գազի եւ նավթամթերքի փոխանակման գործառնություններ, հեղուկ բնական գազի արտադրության խոշոր եւ փոքր  նախագծերի իրականացում, մայրուղային գազատարների կառուցում, գիտատեխնիկական եւ տեխնոլոգիական համագործակցություն: Ընդհանուր առմամբ, երկու երկրները, փաստորեն, իրենց վերահսկողության տակ կկենտրոնացնեն համաշխարհային բնական գազի պաշարների ավելի քան 40%-ը եւ նավթի պաշարների 15% - ը: Երկու երկրները գտնվում են Եվրամիության եւ ԱՄՆ-ի պատժամիջոցների տակ, ուստի նման դաշինքի հիմնական խնդիրը, ինչպես կարծում են դիտորդները, կդառնա ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի երկրներում սահմանափակումների բացասական ազդեցության նվազեցումը եւ ռեսուրսների առաքումը սպառողներին:

 

Մինչդեռ, ինչպես կարծում է Դավթյանը, այդ իմաստով ռուս - իրանական գործարքի հետևանքով հարավկովկասյան էներգետիկ քարտեզի լուրջ վերաֆորմատավորում ակնկալել պետք չէ։ Նա համոզմունք է հայտնել, որ Հայաստանի տարածքով երրորդ շուկաներ իրանական գազի մատակարարման հեռանկարների մասին Հայաստանում պարբերաբար ակտիվացող դիսկուրսը անախրոնիզմ է, որը հակասում է ինչպես գազային բիզնեսի, այնպես էլ, ընդհանուր առմամբ, էներգետիկ աշխարհաքաղաքականության արդի տրամաբանությանը:

 

Վերլուծաբանի խոսքով ՝ գիտակցելով աշխարհում ՀԲԳ նկատմամբ աճող պահանջարկը՝ Ռուսաստանը Իրանի հետ միասին առաջիկա տարիներին փող կներդնի ՀԲԳ-ի արտադրության հզորությունների զարգացման եւ ՀԲԳ-նավատորմի ընդլայնման գործում, հետեւաբար, հարավկովկասյան ցամաքային երթուղու հետ միասին կդիտարկվեն, նախեւառաջ, ծովային հաղորդակցությունները, մասնավորապես, Օրմուզի նեղուցով լոգիստիկան՝  Արաբական ծով եւ Հնդկական օվկիանոս ելքով, կամ արեւմտյան շուկաներ դուրս գալու դեպքում՝ Բաբ Էլ Մանդեբի նեղուցով, Կարմիր ծովով եւ Սուեզի ջրանցքով Միջերկրական ծովով: Ի դեպ, ՌԴ-ի էներգետիկ անվտանգության 2019 թ. դոկտրինում ամրագրված է ՀԲԳ հզորությունների զարգացման անհրաժեշտությունը, իսկ Թեհրանը, սկսած 2016 թվից, բազմիցս հայտարարել է ՀԲԳ շուկա մտնելու ռազմավարական կարեւորության մասին։

 

Մինչդեռ, այդ համատեքստում խոսելով Ադրբեջանի շահերի մասին, փորձագետն ընդգծել է, որ դրանք Մոսկվայի եւ Թեհրանի համագործակցության շրջանակներում առանձնապես չեն շոշափվում: "Մինչեւ 2027թ. գազի մատակարարումների ավելացման շուրջ ԵՄ-ի հետ ամպային համաձայնագիրն առավելագույնն է, ինչ այսօր կարող է ակնկալել Ադրբեջանը, հաշվի առնելով, նախեւառաջ,  «Հարավային գազային միջանցքի» սահմանափակ թողունակությունը, որն ավելի շուտ քաղաքական, քան իրական դիվերսիֆիկացման դեր է խաղում ԵՄ - ի համար (ԵՄ սպառում է 400 մլրդ խմ, Ադրբեջանից մատակարարումների առավելագույն կանխատեսումը 5 տարի հետո 20 մլրդ է)", - ընդգծել է Դավթյանը:

 

Փորձագետը կարևոր է համարում հասկանալ Ադրբեջանի համեմատաբար սահմանափակ ռեսուրսային բազան, որի էներգետիկները վերջին տարիներին բազմիցս հայտարարել են պայմանագրային պարտավորությունները չկատարելու ռիսկերի մասին: Արդիական է մնում նաև Կասպից ծովում ջրի մակարդակի խնդիրը։ Տարեկան իջեցումը 10 սմ է, ինչը SOCAR-ին ստիպել է վերջերս հայտարարել ծովային օբյեկտներում արտադրական տարածքների բնականոն շահագործման խնդիրների մասին: Ավելին, Ադրբեջանը ներկայացված չէ ՀԲԳ շուկայում, եւ մրցակցել այդ հատվածում նույնպես ոչ մի կերպ չի կարող ։