Երկուշաբթի, 25 Հուլիսի 2022 14:04

Արմինֆո. Ռուս-ուկրաինական ճգնաժամն իր շտկումներն է մտցրել Հայաստանի տնտեսական կյանքում։ ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի արժեւորուրումը Հայաստան այցելողների և բանկային փոխանցումների աճի, ինչպես նաև գնաճի աճի հետ կապված ամենից շատ հարվածել է արտահանողներին։

Չսպասելով կառավարության նախաձեռնությանը ՝ հունիսի 24-ին գործարար հանրությունը բաց նամակով դիմել է երկրի ֆինանսա-տնտեսական իշխանություններին ՝ խնդրելով շտապ միջոցներ ձեռնարկել բիզնեսը փրկելու համար ։ Մինչ օրս իշխանությունները որևէ գործողություն չեն ձեռնարկել։ "Միշտ նման շոկային իրավիճակներում թիվ մեկ խնդիրն է պաշտպանել արտահանումը' երկրի տնտեսական ներուժի ողնաշարը", - ԱրմԻնֆո-ի հետ հարցազրույցում հայտարարել է Հայաստանի ֆինանսների նախկին նախարար, հանրային ֆինանսների միջազգային խորհրդատու Վարդան Արամյանը ' խոսելով ԿԲ դրամավարկային քաղաքականության եւ արտահանմանն աջակցելու համար անհրաժեշտ միջոցների մասին:

 

- Պարոն Արամյան, վերջերս ՀՀ ԿԲ նախագահ Մարտին Գալստյանը չբացառեց, որ առաջիկայում ֆինանսական կարգավորողը կբարձրացնի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը ' զսպելու գնաճը 4% - ի սահմաններում, չնայած նրան, որ, ըստ նրա, 2022 թվականը, ամենայն հավանականությամբ, կավարտենք 8% - ը գերազանցող ցուցանիշով: ինչ կասեք այդ մասին: Մինչդեռ, 2022 թ. արդեն տեղի է ունեցել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի երկու բարձրացում. փետրվարին' 7.75% - ից մինչեւ 8%, իսկ մարտին' մինչեւ 9.25%, իսկ մայիսի 3-ին եւ հունիսի 14-ին Կենտրոնական բանկի խորհրդի նիստում որոշում է կայացվել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը թողնել անփոփոխ: Արդյո՞ք սպասենք ազգային արժույթի էլ ավելի արժեւորում, եւ ինչո՞վ է դա հղի երկրի բիզնեսի եւ բնակչության համար:

 

-Այսօր մենք տեսնում ենք գնաճ և գնաճային սպասումներ, ընդ որում, գնաճը արագանում է, և այն կարելի է տեսնել ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամբողջ աշխարհում ։ Այսպես, ԱՄՆ-ում գնաճը ապրիլին սպասվում էր 8,1 տոկոսի մակարդակում, սակայն գրանցվել էր գների 8,3 տոկոս աճ, մայիսին ցուցանիշն աճել էր մինչեւ 8,6 տոկոս, իսկ հունիսին կանխատեսվող 8,8 տոկոսի փոխարեն հասել էր մինչեւ 9,1 տոկոս: Համանման միտում է դիտվում Եվրամիության երկրներում, Մեծ Բրիտանիայում, Նոր Զելանդիայում եւ այլն:. Եվ դա խոսում է այն մասին, որ աշխարհում, առաջարկի գործոններով պայմանավորված, գնաճը չի նահանջում ։ Այդ կապակցությամբ Կենտրոնական բանկերը վարում են տոկոսադրույքների բարձրացման խիստ ագրեսիվ քաղաքականություն։ Օրերս Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ) բարձրացրել է բազային տոկոսադրույքը մինչեւ 0,5 տոկոս ՝ միանգամից 50 բազիսային կետով ՝ զրոյական մակարդակից 2011 թվականի նոյեմբերից ի վեր առաջին անգամ աճող գնաճը կայունացնելու եւ այն նպատակային ցուցանիշին 2 տոկոս վերադարձնելու նպատակով: Այս շաբաթ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը (ԴՊՀ) գնաճի արագացման դեմ պայքարի ջանքերի շրջանակներում անպայման կհայտարարի հերթական 75 բազիսային կետով բազային տոկոսադրույքի բարձրացման մասին (հունիսի 15 - ին ամերիկյանկարգավորիչը առանցքային տոկոսադրույքը բարձրացրել է 75 բ. կ.-ով՝ 1994 թվականից ի վեր առաջին անգամ ՝ մինչեւ 1,5-1,75 տոկոս տարեկան - խմբ):

 

Ընդ որում փորձագետները ԴՊՀ-ին եւ ԵԿԲ-ին մեղադրում են ուշացած արձագանքի մեջ ՝ նշելով, որ համեմատական առավելությունների տեսության վրա տոկոսադրույքի ագրեսիվ աճը կարող է վնաս հասցնել տնտեսական աճին: ԿԲ-ի քաղաքականության "ադեպտները", իրենց հերթին, հայտարարում են, որ եթե 9 և ավելի ամիսների ընթացքում գնաճը բարձր մակարդակի վրա է, ապա դա արդեն սպառնում է խեղդել տնտեսական ներուժը երկարաժամկետ հեռանկարում, և անհրաժեշտ է դիմել տոկոսադրույքի բարձրացման։

Կենտրոնական բանկի քննադատությունն ապահովված է, այնուամենայնիվ, Հայաստանի Կենտրոնական բանկն իր խնդիրներն իրականացնելու նպատակով իրականացնում է օրենքով իրեն վերապահված լիազորությունները: Քանի դեռ գնաճը գերազանցում է նպատակային միջակայքը ՝ 4%-ը գումարած-հանած 1,5% շեղմամբ, և աճի միտում ունի, իսկ Բանկի խնդիրն է պահպանել գների կայունությունը, ԿԲ-ն գնաճի զսպման քաղաքականությունն այլընտրանք չունի, որի միակ գործիքը վերաֆինանսավորման առանցքային դրույքն է ՝ լավ հասկանալով դրա հետևանքները երկրի տնտեսության համար ։ Մասնավորապես, փոխարժեքի բարձրացումը կնշանակի ծախսերի կորի վերացում տնտեսվարող սուբյեկտների մոտ, վարկերի թանկացում և սպառողների ախորժակի զսպում։

 

Միևնույն ժամանակ, կարծում եմ, որ ներկայիս մակարդակում վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը միանգամայն պատկառելիի է գնաճային սպասումները զսպելու համար։ Ավելի քան վստահ եմ, որ գնաճը Հայաստանում ավելի շատ պայմանավորված է առաջարկի գործոնով, քան պահանջարկով.մեզ մոտ դրամն ամրապնդվում է հիմնականում ֆինանսների ներհոսքի, այլ ոչ թե տնտեսության ավելացման, ընդհանուր գործունյա արտադրողականության մակարդակի բարձրացման պատճառով ։ Չեն աճում նաև ներդրումները, որքան էլ հակառակը համոզեն ՝ 2019թվի համեստ աճից հետո, ներդրումների գծով 2020 - ին Հայաստանն անկում է գրանցել, 2021թվին չի կարողացել փոխհատուցել կորցրած ծավալները, իսկ 2022թվին կրկին համեստ աճ է նկատվում ։ Ընդ որում, Հայաստանը չպետք է հույսը դնի տնտեսության մեջ օտարերկրյա ներդրումների զգալի ներհոսքի վրա, քանի որ այսօր լուծված չէ անվտանգության հարցը, ինչը որոշիչ գործոն է ներդրողի համար ։ Այս պայմաններում ես ԿԲ-ին խորհուրդ կտայի որոշակի ժամանակ նժույգներին զսպել։

 

Այ եթե ԿԲ - ն իրականացներ ստերիլիզացման քաղաքականություն, այսինքն ՝ գներ դոլարային ավելցուկները, թույլ չտալով ազգային արժույթի փոխարժեքի ամրապնդում, դրամն այսօր կարժենար ոչ թե 410, այլ 450-470 1 դոլարի դիմաց, և արտահանողների համար այդքան ցավոտ չէր լինի։ Միաժամանակ, պետական պարտատոմսերի չնախատեսված թողարկման միջոցով կառավարության հետ համակարգված աշխատանքի արդյունքում շուկայից դրամ դուրս մղելով ՝ անհրաժեշտ էր դրանք դնել նույն տոկոսներով կամ նույնիսկ մի փոքր ավելի ցածր ՝ ԿԲ-ում ֆիսկալ ծանրաբեռնվածությունը չբարձրացնելու համար ։ Այս պարագայում ավելի հասկանալի կլիներ 9,25%-ից 0,25-0,50 տոկոսային կետով տոկոսադրույքի բարձրացումը, քանի որ դա կզսպեր և գնաճը, և դրամի հետագա ամրապնդումը ։

 

Մինչդեռ, այսօր միայնակ մնալով իր խնդիրների հետ, ԿԲ-ն վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձրացմանն այլընտրանք չունի, ինչը եւս մեկ գործոն կդառնա դրամի փոխարժեքի ամրապնդման համար: Ստեղծված պայմաններում հայկական տնտեսության արտահանման հատվածը կհայտնվի ուղղակի հարվածի տակ։

 

- Բարձրացնելով տոկոսադրույքը' ԿԲ-ին կհաջողվի՞ հասնել իր նպատակին' զսպել գնաճը եւ այն վերադարձնել նպատակային միջակայք' 2,5% 5.5%:

 

- Կարծում եմ, որ ԿԲ-ն կբարձրացնի տոկոսադրույքը 25 տոկոսային կետով: Եթե խոսենք ընթացիկ տարվա արդյունքների մասին, ապա, ամենայն հավանականությամբ, տարին կավարտենք 7 տոկոս ցուցանիշով (ՀՀ ԿԲ ղեկավարը կանխատեսում է 8 տոկոս ցուցանիշ-խմբ.): Խնդիրն այն է, որ եթե մենք տարին փակենք 7% գնաճով, իսկ մեզ հետ համադրելի երկրներում ցուցանիշը կհասնի 10% - ի, քանի որ կա պահանջարկի գնաճ, դա կնշանակի, որ մենք կուրորեն գնում էինք դեպի գնաճի նվազեցման նպատակ, իսկ իրականում հարվածեցինք երկրի տնտեսությանը ։

- Իսկ չէ որ մեկ ամիս առաջ, երբ գործարարները դիմեցին իշխանություններին, նրանք չէին պնդում վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի իջեցումը ։ Նրանք խնդրում էին առավել տուժած ճյուղերին աջակցելու կետային ծրագրերի մասին:

 

- Խնդիրն այն է, որ այսօր ես չեմ տեսնում ոչ կառավարության և ԿԲ-ի միջև համակարգված աշխատանք, ոչ էլ, նույնիսկ, առողջ բանավեճ ։ Չէ որ նման ցնցումների ժամանակ գնաճը ոչ միայն և ոչ այնքան ԿԲ-ի խնդիրն է, իսկ բեռը դնելով միայն Կենտրոնական բանկի ուսերին, իրավիճակի կառավարումը դառնում է խիստ ծախսատար ։ Այբբենական ճշմարտություն է. նման շոկային իրավիճակներում միշտ թիվ մեկ խնդիրն է պաշտպանել տնտեսության արտահանման հատվածը, քանի որ դա երկրի տնտեսական ներուժի ողնաշարն է ։ Արտահանման մեծ ծավալ ունեցող երկրներում տնտեսությունն ավելի դիմացկուն է արտաքին ցնցումների նկատմամբ։ Մենք դա զգացինք մեր մաշկի վրա, երբ 2002-2008 թթ. տնտեսության ոչ արտահանելի հատվածը խեղդեց արտահանվողին։ Իքս ժամին, երբ դեպի Հայաստան ֆինանսական հոսքերը դադարեցին, ՀՀ-ն տնտեսության անկման ցուցանիշով զբաղեցրեց "պատվավոր" 5-րդ տեղը 2009թ. համաշխարհային վարկանշային աղյուսակում։

 

"Ոսկե կանոն". միշտ փայփայել արտահանումը, կառավարելի դարձննել ոլորտի ռիսկերը եւ աջակցել նրան ճգնաժամերի ժամանակ: Դրա փոխարեն, մենք այսօր ականատես ենք լինում դրամի ամրապնդմանը, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի բարձրացմանը, արտահանողների շրջանում ռիսկերի աճին ՝ կապված ռուս-ոուկրաինական ճգնաժամի և տրանսպորտային ենթակառուցվածքների կոլապսի հետ ։ Ի հավելումն ՝ կառավարությունը տուգանում է հանքարդյունաբերության ոլորտի զարգացումը ՝ արտահանման տուրք սահմանելով։ Իշխանությունները չեն լսել ընդերքօգտագործողների, նույնիսկ, ԱՄՀ փորձագետների կարծիքը, որոնք հայտարարել են տնտեսության համար ռիսկերի եւ համաշխարհային պրակտիկայում այդ միջոցի աննախադեպ լինելու մասին: Ընդ որում, հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունների բազմաթիվ դիմումներն անպատասխան են մնացել, իսկ տուրքը, ըստ ինսայդերական տեղեկությունների, կպահպանվի մինչև տարեվերջ ։ Դա խեղդելու է հանրապետության արդյունաբերությունը, քանի որ հանքարդյունահանող ձեռնարկություններն արդեն վնասով են աշխատում ։

 

Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից գրեթե 5 ամիս անց Հայաստանի իշխանությունները դեռ մտածում են, թե ում սատարել, իսկ ում ՝ ոչ, ակնարկելով, որ ռուսական շուկա արտահանողները, նույնիսկ, շահում են ռուսական ռուբլու դիրքերի ամրապնդման պատճառով ։ Մինչդեռ, վերջինները՝ ամբողջ հայկական արտահանման 28 տոկոսը, լուրջ խնդիրների են բախվել տրանսպորտային ենթակառուցվածքների վիճակի հետ կապված ։ Մնացածը, որոնք եվրոյով եւ դոլարով  են եկամուտ ստանում, հսկայական վնասներ են կրում. դրամային համարժեքով նրանց շրջանառության կրճատումը գնահատվում է առնվազն 11-12%: Էլ չենք խոսում այն մասին, որ գնաճը նույնպես ազդել է արտահանողների վրա, մասնավորապես, նրանց մոտ աճել են աշխատակիցների աշխատավարձի ծախսերը (2 տարվա ընթացքում ճնշումը կազմել է 10-15 տոկոս), մի քանի անգամ աճել են լոգիստիկայի սակագները ։ Իշխանությունները, պարզապես, չեն կարող այս ամենի հետ հաշվի չնստել և արտահանողներին թողնել առանց աջակցության։

 

- Վերջերս խորհրդարանում էկոնոմիկայի փոխնախարար Անի Իսպիրյանն առաջարկեց արտահանողներին սուբսիդավորել յուրաքանչյուր դոլարի դիմաց առնվազն 50 դրամով, հՀաշվի առնելով, որ ամերիկյան արժույթի փոխարժեքը նվազել է գրեթե 100 դրամով: "Կամ մենք սուբսիդավորում ենք, կամ իջեցնում ենք դրամի փոխարժեքը", - ասաց Իսպիրյանը: Որքանո՞վ է կենսունակ այս առաջարկը։

 

- Սա կառավարության հերթական պոպուլիստական քայլն է ։ Իրականում, երբ պետական բյուջեից միջոցներ են հատկացվում, խաղի կանոններ սահմանելու պարտադիր պայմանն է ՝ հստակ որոշել պոտենցիալ շահառուների շրջանակը, գործիքակազմը եւ աջակցության ընթացակարգերը ։ Ու նաեւ՝ այստեղ շատ կարևոր է ժամանակի գործոնը. բիզնեսն այստեղ և հիմա կանխիկ գումարի կարիք ունի ՝ եկամուտների կրճատման, բանկային վարկերի թանկացման, ավելացած ծախսերի պատճառով, այլ ոչ թե՝ տարեվերջին կորուստները փոխհատուցելու խոստումի։ Իսկ, հաշվի առնելով գործող կառավարության գործելաոճը, որի միայն որոշում կայացնելու համար տարիներ են գնում, և որին գրեթե 5 ամիս պահանջվեց ընդամենը գաղափար հնչեցնելու համար, կարող եմ վստահաբար հայտարարել, որ ժամանակն աշխատում է մեր դեմ ։

 

Իրավիճակը կարող էր փրկել հարկաբյուջետային և դրամավարկային գործիքների համաձայնեցված աշխատանքը, ինչը թելադրված է գրագետ մակրոտնտեսական քաղաքականությամբ ։ Այսինքն ՝ կառավարությունն ու ԿԲ - ն պետք է նստեն սեղանի շուրջ, պայմանավորվեն, ինչպես արդեն ասացի, ստերիլիզացման քաղաքականության շուրջ։ Այնուհետև կառավարությունը պետք է ագրեսիվ երկխոսության մեջ մտնի յուրաքանչյուր արտահանողի հետ և ձեռնամուխ լինի գործիքակազմի օպերատիվ կիրառման։ Եվ երրորդ, բայց ոչ պակաս կարևոր, իշխանությունը պետք է չեզոքացնի տնտեսության մեջ առկա սպառնալիքները, որպեսզի բացի ներդրումների ճանապարհը, որպեսզի տնտեսությունն աճի ոչ թե ոչ արտահանելի հատվածի հաշվին, այլ ներուժի աճի՝ արդյունաբերության և արտահանման։ Եվ քանի որ որոշումներ կայացնելիս ներդրողի համար կարեւորագույն գործոնը անվտանգության հետ կապված ռիսկերի բացակայությունն է, անհրաժեշտ է աշխատել ուժեղ դիվանագիտության եւ պաշտպանական խնդիրների լուծման վրա: Չլինելով դիվանագիտական աշխատանքի գիտակ՝ միայն դատելով տրամաբանորեն, կարող եմ ասել, որ դիվանագիտության և բանակցությունների մեջ առաջատար է նա, ով ավելի կրթված և ավելի փորձառու է։ Պաշտպանական խնդիրների լուծման համար, բացի ճանապարհների վերանորոգումից, արժեր մտածել պաշտպանական դիրքերի վերակառուցման և նոր ռազմական տեխնիկայի գնման մասին ։